9. Ders - Fiiller

Fiil cümlenin en önemli elemanıdır. Ve :
- Bir harekete veya olaya işaret eder. Bunlara aksiyon fiili denir.
Mesela: take = almak, bring = getirmek, fly = uçmak, eat = yemek, run = koşmak, gibi veya

- bir oluşumu (occurrence) belirtir:
decompose = ayrışmak,

glitter = parıldamak gibi, veya

- yaşanılan hali açıklar :
exist = var olmak,
live = yaşamak,
stand = durmak, dayanmak gibi

- bazıları aksiyon değil, zihinseldir :
dream = rüya görmek,
hear = duymak,
wonder = merak etmek,
look = bakmak gibi

Kısaca, fiiller iş,hareket, oluş, durum bildiren sözcüklerdir.

Fiil, eylemi yapan kişiye, zaman kipine, cinsiyet vs. gibi birçok faktöre göre değişiklik gösterir.

1-Geçişli Fiiller – Transitive Verbs :

Geçişli fiil her şeyden önce bir aksiyon, hareket fiilidir. Cümledeki anlamının tam olabilmesi için mutlaka bir direkt nesneye ihtiyaç duyar. Yani, fiildeki hareket nesneye dolaysız şekilde aktarılır.
Başka bir tanımla, nesne alabilen, yani eylemin etkisinin başka varlıklar üzerine geçtiğini belirten fiillere geçişli fiiller denir. Örnekler:
I punched him. = Onu dövdüm.
She kissed her daughter = Kızını öptü
We love each other = Birbirimizi severiz.
He saw his wife. = Karısını gördü.

Cümlede direkt bir nesne yoksa, geçişli fiil tam değildir. Mesela;
The child broke = Çocuk kırdı, Eksik
The child broke the vase = Çocuk vazoyu kırdı, Tam
Bir fiilin geçişli olup olmadığını anlamak kolaydır. Bunun için, hareket bir kimseye veya bir şeye mi yapılıyor diye sormak gerekir. Yanıt evet ise, fiil geçişlidir.

The judge sentenced = Hakim mahkum etti, soru; kimi mahkum etti?
The judge sentenced the murderer = Hakim caniyi mahkum etti.
I see = Görüyorum, anlıyorum, soru kimi
I see the sky. = Gökyüzünü görüyorum.

2-Geçişsiz Fiiller : Intransitive Verbs :
Geçişsiz fiil de bir aksiyon fiilidir. Ama direkt bir nesnesi yoktur. Aksiyon bir kimseye veya eşyaya nakledilmeden
sona erer veya bir zarf tarafından değiştirilir. Bu fiillerle kurulan cümlelerde nesne bulunmaz; eylemin etkisi
yalnız özne üzerindedir. Başka bir deyimle, öznenin yaptığı kendine dönüktür.

Bir fiilin geçişsiz olup olmadığını anlamak için, aksiyonun bir şekilde, bir yönde veya bir dereceye kadar yapılıp
yapılmadığını sormak gereklir.

He died = Öldü ,
I fell = Düştüm,
You smiled = Gülümsedin
Gördüğünüz gibi, yukarıdaki hareketlerin hiçbiri başka birisine veya başka bir şeye transfer edilmemiştir.

3-Hem Geçişli hem Geçişsiz Olabilen Fiiller – Verbs That Function Both Transitive and İntransitive
Bazı fiiller, duruma göre, geçişli de olabilir, geçişsiz de. Mesela,

She laughed = Güldü, Geçişsiz
She laughed at me = Bana güldü, Geçişli
I understand = anlıyorum
I understand her = Onu anlıyorum.

4- Bağlantı Fiilleri – Linking Verbs = Copula
Bağlantı Fiili cümledeki aksiyonu değil, özneyi tarif eder, özne hakkında malümat verir. Bazen fiil veya fiil benzeri bir unsurdur. Cümledeki özneyi yüklem ile bağlar, Bir hareket veya hali ifade etmez. Nitekim, copula sözcüğü Latince
iki farklı şeyi birleştiren demektir.
Bunun başlıca örneği ve en yaygın olanı, “olmak – to be” fiilidir.
She is a nice girl. = O hoş bir kızdır.
We are friends = Biz arkadaşız.
Diğer bağlantı fiilleri şunlardır:
become = olmak
Get = elde etmek, almak
Seem = görünmek
Feel = hissetmek, duymak
appear = görünmek
Continue : devam etmek, sürdürmek
Taste = tadmak
Remain = kalmak,
Sound = ses vermek, gibi görünmek
Grow = büyümek, olmak,..laşmak, leşmek
Stay = kalmak, ikamet etmek
Look = görünmek,
smell = kokmak

Örnekler :
She is a doctor of bioethics = Biyotik doktoru oldu.
He became an engineer = O mühendis oldu.
It smells bad = Kötü kokuyor
He looks angry. = Kızgın görünüyor.
You are growing old. = İhtiyarlıyorsun.
I feel okay. = Kendimi iyi hissediyorum.
She continued her speech = Konuşmasına devam etti.
Dikkat : Yukarıdaki filler özneyi tanımlıyor, ancak öznenin yaptığı bir hareketi ifade etmiyor.

Bağlantı fiili özneye ait içinde bulunulan özellik veya koşulu belirtir. Özneyi cümlede eşdeğer bir kelimeye bağlar.
Check-up indicates that Merih is healthy = Check up Merih’in sağlıklı olduğunu gösteriyor.

Özne Merih, healthy kelimesine bağlanmıştır ki bu kelime Merih için veya onu tanımlamak için söylenmiştir

5-Düzenli (Kurallı) Fiiller – Regular Verbs:
Düzenli Fiiller belli bir çekim kuralına tabidir. Örnekler :

Want = istemek
I want = İstiyorum
You want = İstiyorsun
She,he,it wants = istiyor
We want = İstiyoruz
You want = İstiyorsunuz
They want = İstiyorlar
Eat = Yemek
I eat = Yerim
You eat = Yersin
Shew, he, it eats = Yer
We eat = Yeriz
You eat = yersiniz
They eat = Yerler
Like = Sevmek, beğenmek
I like = severim
You like = Seversin
She, he, it likes = sever
We like = Severiz
You like = Seversin
They like = Severler

Gördüğünüz gibi, düzenli(kurallı) fiiller zamire göre değişmez. Tek istisna olan 3. halde(she,he, it), “s” takısı alır.

İngilizcede fiillerin üç şekli bulunur. Birincisi kök (base) şekil veya birinci haldir. Buna infinitive (mastar) denir.

İkincisi, basit geçmiş(simple past) halidir. Buna ikinci hal denir. Üçüncüsü past participle denen üçüncü halidir.
Düzenli fiillerde 2.ve 3. şekli oluşturmak çok kolay olup, sadece kökün sonuna “ed” eklemek yeterlidir.
Örnekler:
Infinitive (1. hal) 2. Hal 3.Hal
Like =sevmek liked liked
Talk = konuşmak talked talked
Walk = yürümek walked walked
Work = çalışmak worked worked
Learn = öğrenmek learned learned
Look = bakmak looked looked

6-Düzensiz (Kuralsız Fiiller)
Ancak bir çok fiil yukarıdaki kalıba uymaz. Bunlara düzensiz (kuralsız) fiiller denir.
Bu fiilerin 2. ve 3. halleri bir kurala tabi değildir. Gerçi Bazılarında bir kalıp görülür. Ama bunları kural olarak
görmek yanlış olur. Örnekler :
Spring = yaydan fırlamak sprang, sprung
Drink = içmek drank drunk
Blow = üflemek, esmek blew blown
Kısaca, düzensiz fiillerin ikinci ve üçüncü halini ezberlemekten başka çare görünmüyor.
Örnekler :

Infinitive 2. Hal 3. Hal
En önemli kuralsız fiil “to be (olmak) fiilidir.
Am, are, is was, were been
I am tired (I, she, he, it) was tired been (tüm zamirlerde)
(You, we, they) are tired (You, we, they) were tired.
(She, he, it) is tired

become = olmak became become
have = sahip olmak had had
can = yapabilmek yardımcı fiili could could
begin = başlamak began begun
bend = bükmek, bükülmek bent bent
bring = getirmek brought brought
catch = yakalamak caught caught
say = söylemek said said
tell = anlatmak, demek told tol
put = koymak put put