Koronavirüsün beyne etkileri
Prof. Dr. Uludüz, “Covid-19, kişilerin beyinlerinde ve beyni besleyen kan damarlarında yüksek düzeyde iltihaplanmaya yol açar. Bu da bilişsel hasara neden olabilir” dedi.
Covid-19 geçiren hastaların bir kısmı, Alzheimer benzeri beyin sisi deneyimliyor. Hatta araştırmalar Covid-19 geçiren kişilerin beyin hacminin küçülebildiğini gösteriyor. Unutkanlık, kısa süreli hafıza kaybı, kafa karışıklığı, net düşünememe, konsantre olamama, uyku problemleri, baş ağrıları, konuşmada ve günlük kelimeleri bulmada zorluk ve depresif ruh halleri gibi şikayetler enfekte olan kişilerde oldukça yaygın.
Beyin sisi ilk Covid-19 geçirildikten sonra aylarca devam edebiliyor ve uzun vadede bunama riskini de arttırabiliyor. Peki Covid-19 beyin sisine ve küçülmesine nasıl yol açıyor? İşte Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Derya Uludüz'ün yanıtları…
BEYİNDE KÜÇÜLME DAHA FAZLA OLABİLİYOR
Covid-19'un Alzheimer benzeri unutkanlık belirtilerine yol açmasının başlıca nedeni bağışıklık tepkisidir. Covid-19'un yol açtığı yoğun bağışıklık aktivitesi, kişilerin beyinlerinde ve beyni besleyen kan damarlarında yüksek düzeyde iltihaplanmaya yol açar. Bu da bilişsel hasara neden olabilir. Ayrıca, antikorların yanlışlıkla sinir hücrelerine saldırması, yani otoimmün reaksiyon da gelişebilir. Bu gibi bağışıklık tepkileriyle hasar görmüş olan sinirler, yanlış sinyaller gönderdiğinde beyin sisine ek olarak karıncalanma veya uyuşma belirtileri dahi ortaya çıkarabilir. Yoğun bakım ünitesinde kalma ve travma sonrası stres bozukluğu da Covid-19 kaynaklı bilişsel düşüşe katkı sağlayan faktörlerdir. Son yapılan çalışmalar ise şunu söylüyor, Covid sırasında koku problemi yaşayan kişilerde beyinde küçülme daha fazla olabiliyor. Virüs koku siniri yolu ile beyne ulaştığında koku sinirinin aldığı yol boyunca temporal ve frontal beyin bölgelerine zarar veriyor, bu bölgeler hafıza gibi bilişsel işlevler için önemli bölgelerdir.
Covid-19 ile gelen beyin sisine ve beyin küçülmesine karşı ne yapalım?
B1 Vitamini: Tiamin olarak da bilinen B1 vitamini, beyindeki hücreleri hasara karşı korur. Öyle ki, B1 eksikliği olan kişiler bunama için daha fazla risk altındadır. Covid-19 hastalarında tiamin eksikliği, beynin hasara karşı korumasız kalmasına neden olur.
Yeterli tiamin seviyeleri, Covid-19 enfeksiyonu sırasında bağışıklık tepkilerini düzenlemeye ve beyin hücrelerine hasar veren sitokin fıtınalarını azaltmaya fayda sağlayacaktır. B1 vitamini eksikliği, alkol kullanımı, çok fazla işlenmiş karbonhidrat ve şeker tüketimiyle oluşur. B1 vitamini takviyesinin önerilen günlük alım miktarı erkekler için 1.2 mg, kadınlar için 1.1 mg'dır. Zengin tiamin kaynakları arasında et, fındık ve baklagiller bulunur.
Çinko: Öncelikle, çinko beynin öğrenme ve hafızadan sorumlu merkezi hipokampüste önemli bir role sahiptir. Çinko hipokampüste yüksek oranda yoğunlaşır ve uzamsal öğrenme ve hafızayı düzenler, BDNF üretiminde rol oynar ve sinirler arası iletişimi arttırır. Covid-19'un hipokampüs bölgesinde neden olduğu stres ve hasar nedeniyle beyin sisi, hafıza kaybı ve unutkanlık gibi nörolojik şikayetler ortaya çıkar. Çinko takviyesi ile desteklenen kişiler, hipokampüslerini bilişsel düşüşten, hafıza bozukluklarından ve duygusal anormalliklerden koruyabilir. Tavsiye edilen günlük çinko miktarı kadınlar için 8 mg, yetişkin erkekler için 11 mg'dir.
DHA-EPA / Omega-3 Yağlı Asitler: Omega-3 bir çeşit çoklu doymamış yağ asididir. Yüksek Omega-3 alımı, beyin sisini ve bilişsel düşüş riskini azaltır. Ayrıca, anti-inflamatuar özelliği sayesinde Covid-19'un neden olduğu iltihaplanmayı azaltır. Beyindeki başlıca Omega-3, sinir hücrelerini çevreleyen zarlarda, özellikle hücrelerin birbirine bağlandığı mikroskopik kavşaklarda bulunan DHA'dır. Diğer ana Omega-3 EPA, beyniniz ve zihinsel sağlığınız için iltihapla savaşır. DHA ve EPA, kan damarları için yararları, anti-enflamatuar etkileri ve sinir hücresi zarlarının desteklenmesi ve korunması yoluyla Covid-19'un beyne saldırılarına karşı etkilidir. DHA ve EPA'nın, anti-inflamatuar etkileri Covid-19'un beyne hasarını azaltabilir. Bu nedenle EPA ve DHA takviyesi kullanımı Covid-19 enfeksiyonunda hem destekleyici bir tedavi hem de bir önleme stratejisi olarak düşünülmelidir. DHA ve EPA, birçok deniz ürünlerinde bulunur. Ancak, takviye olarak alınarak daha düzenli ve uygun miktarlarda alımı sağlanabilir. EPA ve DHA takviyelerinin günlük en az 250 en fazla 500 mg alınması önerilmektedir.
MCT Yağı: Orta zincirli trigliseritler (MCT'ler), belirli gıdalarda, takviyelerde ve tıbbi gıdalarda bulunabilir. Hindistan cevizi yağı yüzde 60 oranında MCT yağıyla doğal olarak oluşan en yüksek MCT yüzdesine sahiptir. Vücudumuz MCT yağını, beyin tarafından bir enerji kaynağı olarak kullanılabilecek ketonlara dönüştürür. MCT'ler beyin hücre fonksiyonunu iyileştirme ve bilişsel düşüşü azaltma potansiyeline sahiptir. Hindistan cevizi yağının iltihabı ve oksidatif stresi azaltarak nöronları koruduğu gösterilmiştir. Bu yönleriyle MCT yağını diyetinize eklemeli ve Covid-19'a karşı beyninizi daha sağlıklı bir yağ ile işlemelisiniz. Hindistan cevizi yağının etkilerini en üst düzeye çıkarmak için, saf hindistancevizi yağını denemelisiniz.
Uyku: Uyku apnesi olan hastalarda hafıza şikayetleri ve bilişsel bozukluklar yaygındır. Unutkanlık için başvuran hastaların yüzde 8'inde uyku apnesi bildirilir. Uyku apnesi tedavi edilen hastalar, zamanla belirtilerin kaybolduğunu görür. Covid-19 ile enfekte olan hastalarda da uyku problemleri yaygındır. Muhtemelen, Covid-19 sonrası beyin dalgalarındaki değişimler ve beyin kimyasallarındaki dengesizlikler derin uykuyu olumsuz etkiler, kortizol/melatonin seviyelerini bozarak uyuma/ uyanma döngülerini bozar. Eğer uyku problemleriniz varsa, tedavi almak beyin sisini iyileştirebilir.
MIND Diyeti: MIND diyeti, genel bilişsel ve zihinsel sağlığı artıran yeni bir diyettir. Akdeniz diyeti ve DASH diyetinin birleşimidir. Akdeniz diyeti, sebzeleri, meyveleri, kuruyemişleri, balıkları ve zeytinyağını; DASH diyeti ise tam tahılları, sebzeleri, meyveleri ve düşük sodyumu vurgular. Chicago'daki Rush Üniversitesi Tıp Merkezi'ndeki bir araştırma ekibi, her iki diyeti biraraya getirdiğinde, bu kombinasyonun Alzheimer riskini yüzde 53 oranında azalttığını bulmuştur. MIND diyeti, beyin sisi, unutkanlık, enerji düşüklüğü gibi belirtileri iyileştirdiği için Covid-19 beyin tutulumu karşısında güçlü bir savunma ve iyileşme gücü sağlayabilir.