Pancar Kooperatifleri ve Pankobirlik'in Kuruluşu

Pancar ekicileri; 1951 yılında Türkiye Şeker Sanayii'nin genişletilmesi konusunda alınan kararların uygulamasıyla kooperatifler halinde teşkilatlanmaya başlamıştır.

Ülkemizin artan şeker ihtiyacını karşılamak üzere yeni fabrikaların kurulması için gerekli sermayenin oluşumu yanında, şeker sanayiinin hammaddesinin temini amacıyla, çiftçi potansiyelinden yararlanılması fikri pancar kooperatiflerinin kurulması çalışmalarının esas hareket noktası olmuştur.

Bu amaç doğrultusunda çiftçilerin tek başına fabrikaya ortak olmalarından çok, toplu halde meydana getirdikleri bir kuruluşun sermayeye katılması, güçlenme yönünden daha uygun görülmüş ve bu oluşumu ilk olarak gerçekleştiren pancar üreticileri de "Adapazarı Pancar Ekicileri Kooperatifi"ni kurmuşlardır.

Bu teşebbüsle ekicilerinin ilk kez teşkilatlanması ve kooperatif halinde şirket sermayesine sahip olması da bir dönüm noktası olmuştur.

Bu çalışmalar diğer şeker fabrikalarının kuruluşlarında da yapıcı rol oynamış ve şeker sanayiinin gelişme programının hayata geçirilmesinde önemli unsur olmuştur.

O tarihten bu yana kurulan şeker fabrikalarına paralel olarak sayıları bugün 31'e ulaşan ve ortak sayıları 1,6 milyonu aşan pancar kooperatifleri, Birlik olmanın verdiği güçle de ülke tarımının gelişmesine önemli katkılar yapmıştır.

Ülke ekonomisine ve tarımına bu katkılar yapılırken de kendisi, bağlı kooperatifleri ve iştirakleri dâhil Devletten herhangi bir destek almamış ve faaliyetlerini ortaklarının kendi sermayeleri ile oluşturduğu özkaynaklarından karşılamıştır.

1163 Sayılı Kooperatifler Kanununun kabulü sonrası Pancar Ekicileri Kooperatifleri, Birlik kurmak üzere teşebbüse geçmiş ve Raiffeisen modeli benimsenerek, ülkemiz kooperatifçiliğinde önemli bir kilometre taşı olan PANKOBİRLİK 31.03.1972 tarihinde kurulmuştur.

Pankobirlik'in faaliyete geçmesinden sonra, özellikle ülkenin ekonomik gelişimine paralel olarak, şeker sanayiinin de geleceğinin garanti altına alınabilmesi amacıyla pancarın dışındaki ürünlerin Pancar Kooperatifleri tarafından değerlendirilmesi kabul edilmiş ve Ana sözleşmeler tadil edilerek Kooperatifler çok amaçlı hale dönüştürülmüştür.

Pankobirlik'i genel anlamda tanımlayacak olursak;

'Ülkemizin 64 ilinin, 7.500 yerleşim biriminde pancar üretimi yapan, yaklaşık 1,6 milyon ortağıyla, 31 pancar kooperatifinin 300'e yakın şubesi, 6 kooperatif şeker fabrikası, (Adapazarı, Amasya, Kayseri, Boğazlıyan, Konya, Çumra) ve 50'nin üzerinde tarımsal amaçlı iştirakiyle, Devletten bugüne kadar herhangi bir destek almadan, tamamen üyelerinin kendi imkânlarıyla oluşturduğu sermayeleri ile ortaklarının tarımsal faaliyetlerinde kullandıkları her türlü girdinin teminini, dağıtımını, denetimini ve koordinasyonunu yapan Pancar Kooperatiflerinin üst örgütü ve temsilcisi Genel Müdürlüğü'dür.

Ortaklarının her türlü tarımsal girdilerini temin ve tevzi eden, aynı zamanda da tarıma dayalı 50'yi aşkın sanayi kuruluşunun ortağı veya sahibi olan PANKOBİRLİK,

Çiftçilerin kooperatifleri kanalıyla yeni kurulan Şeker Fabrikalarının sahibi olması 1953-1956 yılları arasında yeni kurulan 11 şeker fabrikasının hepsinin özel A.Ş. olarak kurulmasına neden olmuş ise de, üreticilerin ve kooperatiflerinin o zamanki ekonomik şartları buna müsaade etmemiş ve ancak Adapazarı, Amasya, Kayseri, Konya ve Kütahya Şeker Fabrikaları Pancar Kooperatiflerinin sermayelerine iştirak ettikleri kuruluşlar olmuştur.

Bu adım atıldıktan sonra şeker sanayi ve pancar çiftçilerinin ülkenin değişen ve gelişen ekonomik ve sosyal şartlarının tabii bir sonucu olarak dışa bağımlı olmadan ihtiyaçlarını karşılayacak ve kendine yeterli gerekli entegrasyonun sağlanması düşünülmüş ve dikkatli, planlı ve tedbirli hareket edilmiştir.

İzlenen iştirakler politikası çerçevesinde, pancar dışındaki ürünlerin değerlendirilmesini sağlayacak muhtelif yerel kuruluşların; bizzat Pancar Kooperatiflerinin öncülüğü ile kurulması veya kurulmuş bulunanlara iştirak edilmesi gerçekleştirilmiş, buna istinaden; daha pek çok tarımsal amaçlı müesseseler ile muhtelif yem ve süt fabrikalarının kurulmaları sağlanmıştır.

Ekonomiye Katkıları

Ülkemiz kooperatifçiliğinde örnek bir model olan Pankobirlik; Demokratik yapısı, hedeflerini gerçekleştirme yönünde gösterdiği azim ve kararlılık, faaliyetlerinin gerek tarımsal ve gerekse ekonomik açıdan ortaya koyduğu sonuçlarla, kooperatifçiliğin nasıl yapılması gerektiği konusunda referans olarak gösterilmelidir.

Pankobirlik; Şeker pancarı tarımı ve diğer üretim faaliyetlerinde Türk çiftçisinin modern tarım teknik ve teknolojilerini kullanmasını destekleyen, nitelikli tohum, gübre, ilaç gibi girdilerle verimliliğin artması yönünde çalışmalarını sürdürmektedir. Ülkemizde sözleşmeli tarım uygulamasının ilk, en yaygın ve en başarılı uygulama alanını oluşturan Pankobirlik, bu işlevlerinin yanı sıra artık modern dünyadaki benzerleri gibi sanayici olarak da ekonomik sistemde yerini almıştır.

Türk tarımında öncü olan Pancar üreticileri, kooperatifçiliğin bu klasik işlevlerinin yanı sıra gelişmiş ülkelerdeki benzerleri gibi artık sadece pancar tarımı yapmamaktadır. Ürünlerini mamul madde haline getirecek yatırımları da gerçekleştirip, katma değer yaratmak, artan refahtan daha fazla pay almak, ihracat yapmak, istihdama katkıda bulunmak istemektedir.

Pancar Kooperatifleri ve üst kuruluşu Pankobirlik; Ülke Şeker Sanayi ve ortağı olan pancar çiftçilerinin ülkenin değişen ve gelişen ekonomik ve sosyal şartları gereği, dışa bağımlı olmadan ihtiyaçlarını karşılaması prensibi dahilinde kendi içerisinde bir entegrasyon sağlamıştır. Bu amaçla ortaklarının ürünlerinin değerlendirilmesi ve ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelik yeni yatırımlar gerçekleştirmiş veya kurulmuş tesislere ortak olunması yönünde çalışmalar yapılmıştır.

Bunun sonucu olarak Pankobirlik'in sahibi olduğu veya ortağı bulunduğu kuruluşları faaliyet konuları itibarıyla ele aldığımızda;

- 7 adet şeker fabrikası,

- 13 adet yem fabrikası

- Sıvı şeker fabrikası,

- Damla sulama fabrikası,

- Biyoetanol fabrikası,

- Dondurulmuş parmak patates fabrikası,

- 50.000 büyükbaş kapasiteli hayvancılık tesisi,

- Et entegre tesisi,

- Beta Tohumculuk,

- Süt ve süt ürünleri fabrikası,

- Sert şekerleme ve çikolata fabrikası,

- 16 adet tarımsal amaçlı iştirak,

- 18 adet çeşitli konularda faaliyet gösteren kuruluş,

olmak üzere 50'nin üzerinde iştiraki ile ortaklarına hizmeti ve ekonomiye olan katkısını aralıksız sürdürmektedir.

Ortaklarını yıl içerisindeki üretim faaliyetleri boyunca destekleyen kooperatiflerimiz ve iştiraklerinin, üretim maliyetlerinin düşürülmesi ve üreticilerimizin uluslararası piyasalardaki rekabet gücünün artırılması yönündeki çalışmaları da oldukça önemlidir.

Daha birçok konuda ilkleri gerçekleştiren Birliğimiz; mevcut sosyal ve ekonomik gücüne, kooperatiflerinin bir araya gelerek, yani "Birlik" ruhu altında, beraber hareket ederek ulaşmıştır.

Ülkemizde ise bu süreç 1969 yılında 1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu yürürlüğe girince başlamıştır. Bu tarihe kadar yürürlükteki mevzuatın müsait olmaması nedeniyle, kooperatiflerin üst örgütlenmesi konusunda herhangi bir gelişme olmamıştır. Ancak, söz konusu Kanunun yürürlüğe girişinden sonra aynı amaçlı kooperatiflerin bazıları, bölge ve merkez birliklerini kurmak suretiyle üst seviyede teşkilatlanmaya gitmişlerse de, kooperatifçiliğin arzu edilen düzeye erişememesi nedeniyle bu husustaki oluşumlar arzu edilen ölçüde hayata geçirilememiştir.